تحلیل ساختار قسم در قرآن(بررسی موردی ده جزء پایانی قرآن)

قرآن کریم به عنوان متنی ادبی، شیوة کلامی خود را با توجه به مقتضای حال مخاطبان و رعایت دقایق بلاغی تنظیم کرده است؛ چرا که هر مخاطب و بافتی، سبک گفتاری مخصوص خود را می­طلبد. یکی از عناصر متنی که با توجه به مخاطب و از بافتی به بافت دیگر متغیر است، میزان بکارگیری عناصر تأکیدی است که متناسب با درجة انکار و یا قبول و تردید مخاطبان بکار می­رود. در میان تأکیدات، سوگند برجسته­تر می­نماید؛ اما ساختار جملات سوگندی یا قسم در قرآن نیز با توجه به عوامل پیرامونی متفاوت است. در این مقاله سعی شده است، پس از استخراج سوگندهای موجود در ده جزء پایانی قرآن کریم این ساختار بررسی شود؛ لذا بجز تقسیم بندی آن­ها براساس ارکان و بازشناسی آماری یا بسامدی، تناسب میان ارکان و علل حذف و سپس تناسب آن­ها با مخاطب به شیوة توصیفی- تحلیلی بیان شده و علل کاربرد آن براساس مقسِم و شرایط آیه و تناسب آن با مخاطب بررسی کرده است. نتایج بررسی قسم در این بخش قرآن حاکی از آن است که بیشترین تعداد سوگند متعلق به خداوند متعال است که درباب حقانیت قرآن کریم و رسول حق(ص)، وقوع قیامت و غفلت انسان­هاست، و چون مخاطب آیه، انسان­ها هستند، جواب قسم اسمیه است تا با میزان انکار و غفلت آن­ها تناسب داشته باشد. پس از خداوند تعداد قسم­هایی که فاعل آن انسان است، فراوانی بیشتری دارد که در ساختار آن سوگندها، ارکان قسم اغلب محذوف­اند. موضوع سوگند انسان­ها دربارة اقرار به یکتایی خداوند متعال است. پس از آن شیطان قرار دارد که در این ده جزء یکبار سوگند یاد کرده و خداوند متعال را با حرف قسم محذوف و جواب قسم فعلیه، مخاطب قرار داده است که با مخاطب و نبود صدق مقسِم (شیطان) تناسب دارد.